İran, Donald Trump tarafından Azerbaycan ve Ermenistan arasında aracılık ettiği bir beyandan oyulmasından korkarak Cumartesi günü dış müdahalelerle ilgili endişelerini dile getirdi. İki ülke, Washington’da bir barış anlaşması imzalayarak ve İran sınırındaki stratejik bir koridorun kontrolünü ele geçiren bir ABD özel konsorsiyumunu kabul ederek 35 yıllık düşmanlığı sona erdirmeye yaklaştı.
Güney Ermenistan’dan geçen koridor, Azerbaycan’ı uzun süredir Bakü talebi olan Explave Nakhchivan ile ilişkilendirecek. ABD, 99 yıllık bir arazi kiralamasında Ermeni egemenliği altındaki koridoru işletecek ve bölgedeki güç dengesini değiştirecek. Bazı İranlı yorumcular anlaşmanın “İran’ın bölgedeki jeopolitik boğulması” anlamına geldiğini iddia etti.
Ermenistan ve Kuzey İran arasındaki sınır boyunca uzanan koridorun kontrolü, iki ülke arasındaki barış anlaşmasının en büyük bloğu olmuştur.
Anlaşma aynı zamanda Ermenistan’ın başbakanı Nikol Paşinyan’ın Hıristiyan çoğunluk ülkesini Batı’ya ve sonunda AB’ye yönlendirdiği gibi, Rusya’nın bölgedeki azalan etkisine bir daha da bir darbe. Hala Ermenistan’da askeri bir üssü olan Rusya, kısmen Ukrayna ile olan kaygısı nedeniyle Trump girişimine direnemiyor gibi görünüyor.
Cumartesi günü yaptığı açıklamada İran Dışişleri Bakanlığı şunları söyledi: “İletişim ağlarının kurulması, bölgedeki ülkelerin ulusal egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı göstererek, karşılıklı çıkarlar çerçevesinde ve yabancı müdahale olmadan bölgenin ülkelerinin güvenliğine ve ekonomik kalkınmasına hizmet edecektir” dedi.
Eski İran’ın Bakü Büyükelçisi ve başkanlık sözcüsü Abbas Mousavi, Trump’ın Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki ilişkiler konusuna doğrudan katılımını “ilginç, saldırgan ve tehlikeli” olarak nitelendirdi.
Ancak İran’ın ABD, Ermenistan ve Azerbaycan’ın karşılıklı çıkarlarında olduğu gibi gördüğü bir anlaşmayı engellemek için yapabileceği çok az şey var.
Ermenistan ve Azerbaycan, 1980’lerin sonlarından beri, çoğunlukla etnik Ermeniler tarafından doldurulmuş dağlık bir Azerbaycan bölgesi olan Nagorno-Karabakh’ın Ermenistan’ın desteğiyle Azerbaycan’dan ayrıldığı çatışıyor. Büyük ölçüde otoriter bir diktatörlük olarak yönetilen üstün askeri güç olan Azerbaycan, 2023’te bölgenin tam kontrolünü zorla geri çekti ve bölgenin 120.000 etnik Ermenilerinin neredeyse tamamını Ermenistan’a kaçmaya teşvik etti.
Anlaşmanın en yeni bölümünde, henüz biçimsiz olarak-ABD konsorsiyumu, Azerbaycan’ı Nakhchivan’ın dışına bağlayan 20 mil uzunluğundaki bir transit koridorun kontrolünü ele geçirecek. “Uluslararası barış ve refah için Trump rotası” olarak adlandırılacak.
İlk olarak Biden yönetimi sırasında tartışılan teklif, ABD’nin İran sınırında bir varlığı ihtimalini gündeme getiriyor. Tahran, böyle bir gelişmenin Gürcistan üzerinden Karadeniz’e ve Avrupa’ya erişimini azaltabileceğini endişelendiriyor.
Türkiye sınırının bir başka açılışı, Ermenistan’ı Avrupa ve Çin arasında Rusya ve İran’ı atlayan bir ekonomik ticaret yolu olan Orta Koridor Projesi’ne entegre edecekti. Ermeni liderleri bu projede kara ile çevrili ülkeleri için uzun zamandır ekonomik faydalar gördüler.
Beyaz Saray, yeni ulaşım koridorunun “egemenliğe, bölgesel bütünlüğe ve Ermenistan halkına saygı duyarken iki ülke arasında engelsiz bağlantı sağlayacağını” söyledi. Rota yollar, demiryolları, petrol ve gaz boru hatları ve fiber optik çizgiler içerecek şekilde faturalandırılır. Bir ABD ticari varlığı, her iki tarafın da askeri çözümlere başvurması için teşviki azaltır.
Washington Anlaşması’nın bir parçası olarak, iki taraf da diğer sınır anlaşmazlıklarını sona erdirmeyi kabul etti, ancak Azerbaycan’ın başkanı Ilham Aliyev, Nihai Anlaşmanın Ermeni Anayasası’nın Azerbaycan’a karşı “temelsiz bölgesel iddiaları” ortadan kaldırmasını gerektirdiğini vurguladı ve bizi yapmamaya ek olarak görülmedi. Ermenistan’ın 2027’de Anayasa hakkında referandum düzenlemesi bekleniyor, ancak Aliyev talebini daha fazla vurgularsa, Ermenistan’ın içinde daha fazla düşmanlık büyüyecek.
Ancak Aliyev ve müttefiki Türkiye, anlaşmadan büyük ölçüde kazanıyor, bu yüzden engelleri aramayabilir. Anlaşmanın bir parçası olarak, örneğin, Azerbaycan ve ABD arasındaki askeri işbirliğine ilişkin kısıtlamalar kaldırılabilir. Aliyev şunları söyledi: “Uzun süredir müzakere edilen barış anlaşmasını önceden imzaladık ve 1 No Superpower’ın başkentinde, dünyanın 1 No’lu ofisinde ve ABD’nin büyük başkanının huzurunda, partilerin herhangi birinin geri adım atacağına şüphe etmemesi gerektiği anlamına geliyor.”
Ayrıca Trump’ın Nobel Barış Ödülü’nü almasını istedi.
